میلیون‌ها محقق در سراسر جهان به‌طور صادقانه نتایج پژوهش خود را در قالب مقاله در مجلات مختلف منتشر می‌کنند. این در حالی است که در سال‌های اخیر؛ با افزایش تولیدات علمی، مواردی از بدرفتاری علمی در میان پژوهشگران کشورهای مختلف به چشم می‌خورد. این پژوهشگران به امانت‌داری علمی پایبند نیستند و مرتکب بدرفتاری‌های علمی مانند جعل، دستکاری داده و سرقت علمی می‌شوند.
بازپس‌گیری، سلب اعتبار یا ریترکشن مقالات؛ یکی از پیامدهای بدرفتاری‌های پژوهشی است. سلب اعتبار مقالات به دلایل مختلفی مانند سرقت علمی آگاهانه، جمع‌آوری نادرست داده‌ها مانند کم بودن نمونه‌های مورد استفاده در پژوهش، رعایت نکردن حق مولف به صورت غیرآگاهانه، جعل و تحریف و … اتفاق می‌افتد.
انگیزه اصلی برای بدرفتاری علمی، وجود رقابت زیاد برای ارتقای علمی و به‌دست آوردن بودجه و کمک هزینه است. اگرچه در نگاه کلی، رقابت تاثیر زیادی بر برون‌داد علمی و نوآوری دارد؛ اما باعث بدرفتاری‌های علمی نیز می‌شود.
در یک دهه گذشته؛ مقالات علمی ایرانیان رشد بسیار زیادی داشته است و حتی در مقاطعی بالاترین رشد را در بین تمام کشورهای جهان به خود اختصاص داده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر همراه با رشد تولیدات علمی ایرانیان، بدرفتاری پژوهشی نیز رشد داشته است. میزان زیاد این بدرفتاری‌ها و نیز حساسیت بیش از حد مجامع بین‌المللی باعث شده که جوّ منفی علیه ایران شکل بگیرد.
با توجه به اهمیت این مسئله پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی کاشان با انجام یک مطالعه علم‌سنجی به بررسی تولیدات علمی با موضوع «سلب‌ اعتبار شده مقالات» تا ابتدای آگوست ۲۰۱۹ در پایگاه اسکوپوس پرداختند و ۱۴۰ مقاله مرتبط با این موضوع مورد بررسی قرار گرفت.
مهم‌ترین دلایل سلب اعتبار مقالات
بررسی‌های این مطالعه نشان داد که بیش از ۵۰ درصد این مقالات در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ منتشر شده‌اند و نتایج حاکی از افزایش قابل ملاحظه تعداد مقالات از سال ۲۰۱۴ به بعد است. به طوری که بیش از ۸۰ درصد مقالات از سال ۲۰۱۴ به بعد منتشر شده‌اند.
بر اساس نتایج به ‌دست آمده از این تحقیق؛ سرقت علمی، ساخت داده، جعل داده، دست‌کاری داده/تصویر، خطا، انتشار نسخه تکراری، تقلب/مشکوک به تقلب، داوری غیر معتبر یا جعلی، داشتن همپوشانی بین مقالات، خطای غیرعمد، تخلفات کپی‌رایت، تخلفات مالی، سرقت علمی از خود، تحلیل یا نتیجه‌گیری معیوب، ارسال مقاله برای چند مجله، اشتباه ویراستار، تصاویر/نتایج و داده‌های جعلی و نویسنده جعلی از مهم‌ترین دلایل سلب اعتبار مقالات هستند.
کشورهای با بیشترین مقالات سلب اعتبار شده
یافته‌های این مطالعه نشان داد که بیشترین تعداد مقالات سلب اعتبارشده مربوط به نویسندگان کشورهای آمریکا، ژاپن، آلمان، چین، هند، ایران و کره است. همچنین مشخص شد که نویسندگان کشورهای غیر انگلیسی‌زبان، تعداد مقالات سلب اعتبارشده بالاتری از انگلیسی‌زبان‌ها دارند.
بررسی ارتباط تعداد نویسندگان با مقالات سلب اعتبارشده و همکاری بین‌المللی در این مقالات حاکی از آن است که مقالات چند نویسنده‌ای بیشتر از تک‌نویسنده‌ای سلب اعتبار شده‌اند. همکاری بین‌المللی در این مقالات بسیار پایین است و بیشتر این مقاله‌ها سه تا شش نویسنده داشته‌اند. احتمال سلب اعتبار مقالات نویسندگانی با پنج یا بیش از پنج مقاله سلب اعتبار شده، بالاتر از کسانی است که دارای یک مقاله سلب اعتبارشده هستند.
نتایج پژوهش‌ها حاکی از اثربخشی سلب اعتبار مقاله بر کاهش ۵۰ درصدی تعداد تولیدات علمی نویسندگان و کاهش توانایی آن‌ها در دریافت بودجه برای کارهای پژوهشی بعد از سلب اعتبار مقالات آن‌ها است.مقایسه تعداد استناد به مقالات نویسندگان دارای مقاله سلب اعتبارشده حاکی از کاهش ۱۰ درصدی استناد به مقالات آن‌ها بعد از سلب اعتبار مقالات آن‌ها است. بررسی داده‌های مربوط به تولیدات علمی و استنادات نویسندگان دارای چندین مقاله سلب اعتبارشده نشان می دهد بعد از اولین سلب اعتبار، نرخ استناد مقالات سلب اعتبارشده کاهش یافته است.
به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ نتایج به دست آمده حاکی از ضرورت توجه بیش از پیش آموزش امانت‌داری پژوهش به همه ذی‌نفعان (محققان، سازمان‌های تحقیقاتی، ویراستاران مجله، ناشران و داوران) و آگاه‌سازی آن‌ها نسبت به عواقب بدرفتاری‌های علمی است.
همچنین این محققان معتقدند که سیستم امتیازدهی و ارتقای پژوهشگران، سیستم داوری مجلات و سیستم برخورد با متخلفان نیاز به بازنگری اساسی دارد.
در انجام این تحقیق اعظم محمدلو و زهرا بتولی؛ پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی کاشان مشارکت داشتند و یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان «مطالعه علم‌سنجی و تحلیل محتوای تولیدات عبمی با موضوع«سلب اعتبار مقالات» در پایگاه استنادی اسکوپوس» در دو ماه‌نامه علمی پژوهشی «فیض» زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی کاشان، منتشر شده است.
منبع: ايسنا